Obiekty użyteczności publicznej

Dworzec kolejowy.

W 1873 roku oddana zostaje do użytku dwutorowa linia kolejowa łącząca Poznań z Toruniem i dalej prowadząca do Olsztyna, umożliwiająca mieszkańcom Gniewkowa oraz okolicznych wiosek dogodne połączenie ze światem. Jak na ówczesne czasy wybudowano całkiem pokaźny, z ładnej żółtej cegły, dworzec. Na parterze usytuowano kasę stacyjną, przechowalnię bagażu, ekspedycję przesyłek osobowych, biuro zawiadowcy stacji i przestrzenne poczekalnie z bufetem. Na piętrze mieszczą się mieszkania dla zawiadowcy i jego zastępcy. Blisko dworca usytuowany został niewielki budynek przeznaczony pierwotnie na biuro Odcinka Drogowego, później wykorzystany był na inne cele, a obecnie pozostawiony własnemu losowi - niszczeje. Na terenie kolejowym przy ulicy Piasta - od dworca w stronę Inowrocławia zlokalizowano duży budynek ekspedycji towarowej, służący do przyjęcia i wysyłki przesyłek drobnicowych pociągiem towarowym. Tam też załatwiane były sprawy nadania wagonów załadowanych, powiadomienia odbiorców o dostawie wagonowej towarów oraz kasowania opłaty za usługę przewozową. Przy głównych torach niedaleko Ekspedycji wybudowano też wieżę ciśnień oraz pompę do napełniania wodą parowozów. Wraz z linią kolejową wybudowano przy tej samej ulicy cztery domy dla rodzin kolejarskich.

Ciekawą koncepcję odnośnie budowy nowej linii kolejowej łączącej Gniewkowo ze Żninem i Kruszwicą zgłosili radni z urzędnikami ratusza. Według nich projektowane rozwiązanie miało się przyczynić do rozwoju lokalnego rzemiosła i handlu, jak również znacząco przeciwstawić się silnej konkurencji w zbywaniu produkcji własnej ze strony pobliskich miast Torunia i Inowrocławia. Projekt opracowany w 1908 roku nie doczekał się jednak urzeczywistnienia. We wrześniu 1939 roku dworzec kolejowy oraz inne zabudowania były silnie bombardowane przez lotnictwo niemieckie. Kilka bomb spadło w pobliżu dworca, lecz chybiły, tylko jedna trafiła w obiekt nastawni, niszcząc budynek i urządzenia techniczne, ofiar w ludziach nie było.

Duże zmiany w kolejnictwie nastąpiły w czasie okupacji. Niemcy zaraz po zajęciu Polski przystąpili do przebudowy linii kolejowej na całej trasie z Inowrocławia do Torunia. Mieli w takim działaniu własny cel strategiczny, zwłaszcza w związku z planami wojennymi na wschodzie Europy. W samym Gniewkowie wybudowali trzy bocznice i dwie nastawnie. Roboty kolejowe wykonali pod przymusem Polacy pochodzący z różnych miast Wielkopolski i z samego Poznania.

Polskie Koleje Państwowe w latach 80-tych XX wieku, w ramach szerokiej modernizacji i przebudowy linii kolejowych, pobudowały trakcje elektryczną i od tego czasu przez Gniewkowo jeżdzą pociągi o napędzie elektrycznym.

Szpital miejski

 
Starsze pokolenie, zwłaszcza osoby wywodzące się z naszego miasta, potrafi wskazać, gdzie w Gniewkowie znajdował się szpital.

To, że taka placówka lecznictwa zamkniętego tutaj się znajdowała, nie budzi żadnej wątpliwości, czego potwierdzeniem są między innymi następujące fakty.
Szpital wybudowany został prawdopodobnie w latach 1908-1914, kiedy to miasto zaciągnęło kredyt i przystąpiło do budowy kilka ważnych obiektów komunalnych, jak: wodociągi, wieża ciśnień, elektrownia, rzeźnia z łazienkami publicznymi, a także ratusza, szkoły powszechnej i poczty.

Szpital zlokalizowany był przy aktualnej ulicy Pająkowskiego nr 5. Na załączonym tutaj zdjęciu wyraźnie widać, że budynek szpitala prezentował się doskonale (pierwszy na prawo od wieży ciśnień).

Obiekt był murowany z wysoką podmurówką, kryty dachówką, podpiwniczony. Teren szpitala od ulicy ogrodzony był płotem.
Niestety, jak dotychczas nie udało się uzyskać informacji odnośnie powierzchni użytkowej i liczby pomieszczeń szpitalnych przeznaczonych dla chorych, liczby łóżek, wyposażenia medycznego, stanu zatrudnienia lekarzy i pielęgniarek oraz okresu działalności placówki.

Szpital w 1928 roku zaprzestał przyjmowania chorych i zakończył pracę. Budynek przekazany został ratuszowi, gdzie zdecydowano o przeznaczeniu go na mieszkania, zwłaszcza dla rodzin usuniętych za nie płacenie czynszu. Taką samą rolę spełniał obiekt podczas okupacji niemieckiej z tym, że lokowano tu rodziny polskie wyrzucone z własnych mieszkań, przeznaczonych do zajęcia przez niemieckich osadników.

W 1943 roku, po niepowodzeniach Niemców na froncie wschodnim, budynek po byłym szpitalu zabrany został przez wojsko i włączony do strategicznych celów wojennych. Z polecenia władz okupacyjnych zamieszkałe tam osoby zostały usunięte. Uczyniono z niego wojskową składnicę lekarstw. Okupanci w przededniu wkroczenia żołnierzy radzieckich do Gniewkowa, tj. 20 stycznia 1945 roku, podpalili szpital. Pożar był ogromny, spaliło się wszystko, pozostały tylko osmalone ściany.

W latach 1961-62 na fundamentach spalonego szpitala miasto wybudowało budynek mieszkalny dwupiętrowy i dwuwejściowy dla 18 rodzin. Później przy wieży ciśnień powstało kilka dalszych bloków mieszkalnych tworząc Osiedle Miejskie - komunalne.

Miejska sieć wodociągowa i wieża ciśnień

Sieć wodociągowa w Gniewkowie wybudowana została w latach 1914 - 1915. W tym czasie zbudowano też stację pomp i wieżę ciśnień. Miasto na wykonanie instalacji wodociągowej zaciągnęło w 1914 roku długoterminową pożyczkę w wysokości 220 tys. marek, spłaconą amortyzacją z 7% odsetkami. Początkowo wodę na zewnątrz wydobywano za pomocą dwóch pomp wirnikowych napędzanych przez miejscową elektrownię. Woda z głębokości 9 metrów była filtrowana po raz pierwszy, następnie spadając do zbiornika wycementowanego tłoczona pompą pod ciśnieniem przez filtr żwirowy do sieci wodociągowej. Nadmiar wody w sieci przepływa do wieży ciśnień.

Statut miejski i wprowadzone polecenie policji z 1919 roku nakazywały przymus przyłączenia się do sieci wodociągowej. Nie wolno było czerpać wody ze studni, co miało wpłynąć na jakość spożywanej wody i poprawę warunków zdrowotnych samych mieszkańców miasta.

Wieża ciśnień - widoczna prawie z każdego punktu miasta i jeden z ładniejszych obiektów, stanowi integralną część wodociągów, zaprojektowana została w jednej z pracowni w Bremie. Wysokość wieży 30 m. w górnej części umieszczony zbiornik na wodę o średnicy ponad 6 m i głębokości 3,5 m. oraz pojemności 112 m3. Wysokość górnej krawędzi zbiornika od posadzki na parterze wynosi 25,5 m. W pierwszym okresie eksploatacji sieci wodociągowej dochodziło do sporów i nieporozumień, gdyż niektórzy właściciele nie chcieli udostępnić wody swoim lokatorom. Nie raz zmieniano instalację w domach, by woda nie dochodziła na wyższe piętra. Zdarzało się też, że zimą pękały hydranty.

W 1930 roku obszar zaopatrzenia w wodę wynosił 942 ha, korzystało z dobrodziejstwa wodociągów 3150 mieszkańców, podłączonych było 144 domostw. Cena za 1 m3 wody wynosiła wówczas 35 groszy, dwukrotnie w roku badano jakość wody. Obecnie zapotrzebowanie na wodę jest znacznie większe i wzrosło jej wydobycie. W 1976 roku oddano do użytku 7 studni głębinowych o wydajności 300 m3 z ujęcia Gniewkowo - Lipie. Dotychczasowa stacja pomp pracowała do 1982 roku.

W 1993 roku wybudowano i przekazano do użytku stację uzdatniania wody przy ulicy Przemysłowej, której maksymalna wydajność wynosi 4300 m3/h. Wyposażenie stacji to 3 filtry o powierzchni filtracyjnej 10 m2. Długość sieci wodociągowej rozdzielczej w powyższym okresie wynosiła 30 km, a magistralnej 1,3 km.

Opracowanie Jan Budny

A.D.2008